Ik heb in de media gewerkt. Eerder al had ik het over censuur. Maar nu wil ik het hebben over liegen. In wat is liegen anders dan censuur? Iets achterhouden is ook niet helemaal eerlijk. Maar liegen, dat lijkt toch iets verder te gaan. Iets vertellen dat haaks staat op de waarheid. Dat is liegen.
Oké, we kunnen van start met het beantwoorden van de vraag ‘Liegen de main stream media?’. We hebben nu gedefinieerd wat liegen is. Maar, wat is de mainstream media? Ik snap best dat RTL4 mainstream media is en het kanaal ‘Tante Bep geeft uitleg over breien’ géén mainstream media is. Maar een snelgroeiend YouTube kanaal, met tienduizenden views, is dat opeens ook mainstream media? Mainstream betekent zoiets als ‘voor de grote menigte’. En dat is RTL4 wel. Miljoenen mensen kijken RTL4. Dus dat is wel mainstream. Waar die grens van het aantal kijkers ligt, is niet zo belangrijk. Het gaat er tenslotte om; zit er een sterke relatie tussen het aantal kijkers, en het aantal leugens?
Machtige Media
Hoe meer kijkers, hoe meer macht je hebt. Misschien ben je een integere programmamaker en wil je die macht niet gebruiken, of wil je die misschien ten goede gebruiken (wie bepaalt wat goed is?). Maar dat je die macht hebt, staat vast. Als mensen naar jouw medium kijken, dan lopen ze de kans om beïnvloed te worden. Dus, wat vast staat: hoe meer mainstream, hoe meer macht.
Van macht naar marktwerking
Als je lekker veel macht hebt (lees; lekker mainstream bent (lees; lekker veel mensen je bekijken)), dan zijn er lekker veel mensen die daar gebruik van willen maken. Mensen die iets te verkopen hebben, bijvoorbeeld. Tijdens de reclameblokken weten we best dat we alles met een korrel zout moeten nemen, en dat dit niet valt onder de leugens die de mainstream media wel of niet zou verspreiden. Maar soms wil een programma goed bekeken worden, zodat het meer sponsoren aantrekt. En dan moet dat programma haar idealen een beetje opzij zetten om de sponsoren binnen te houden. Als de sponsor zegt: Ik wil alleen adverteren (geld geven) als jullie programma’s geen mensen met een pet op in beeld brengt, dan kan het zo zijn dat petdragenden zich niet vertegenwoordigd voelen – en misschien is dat wel terecht.
Moeten die media hun verantwoordelijkheid nemen?
Zoals ik ook al schreef in mijn column over ‘censuur op Facebook en Twitter’: bij grote macht, komt grote verantwoordelijkheid. Tja, welke verantwoordelijkheid? Want, zoals ik al eerder zei: wie bepaalt wat goed is? In ieder geval níet de tv-zender en níet de talkshow. Wellicht bepaalt niemand wat goed en slecht is voor een ander, hooguit bepaalt ieder dat voor zich. Je zou kunnen zeggen; “Ach, er zijn zoveel programma’s. Voor ieders wat wils.” Maar dat argument loopt stuk. Een tv programma moet niet alleen luisteren naar haar sponsor, maar ook naar de zenderbaas. En sommige zenders zijn van hetzelfde bedrijf. Als een zender besluit om iets moreel goed of af te keuren, ontstaat er een eenheidsworst aan programma’s, die allemaal hetzelfde vinden. “Ja, maar ho! Iedereen kan zijn eigen tv-programmaatje beginnen op YouTube of een eigen platform. Variëteit genoeg.” Ook dat argument loopt stuk. Het is ontzettend ingewikkeld om zelf iets op te zoeken en te weten wat waar is. En te weten wanneer je er wel en niet conclusies aan kunt verbinden. Daar zijn wetenschappers voor – en in principe ook journalisten.
Slechte journalistiek
Er wordt vaak verweten van de mainstream media, dat ze slechte journalistiek bedrijven. Ze tonen immers vooral de kant, die hun sponsoren het beste uitkomt. Toch is er ook heel veel slechte journalistiek in de niet-mainstream media. Bij de niet-mainstream media is de slechte journalistiek vaak te wijten aan weinig deskundigen in huis (wetenschappers bijvoorbeeld), of te weinig budget en tijd om iets grondig uit te zoeken. Er is voor allebei dus wat te zeggen. Maar goed, de mainstream media heeft meer verantwoordelijkheid, dus daar mag ‘slechte journalistiek’ minder voorkomen.
Een programmamaker kan ten onrechte denken dat hij mainstream blijft, als hij het juiste budget krijgt van zijn sponsor. Maar dat is niet altijd zo. Een kwaliteitsprogramma is duur (denk aan goede camera’s en belichting), maar als de eisen van de sponsor ten koste gaan van de kwaliteit, wordt een duur programma nog veel duurder voor wat het waard is.
Conclusie en oplossing
De mainstream media liegen volgens mijn redenering niet – ik heb er in ieder geval geen bewijs voor dat dat wel zo is. Het systeem van sponsoren, zenderbazen en kijkcijfers zorgt ervoor dat er slechte journalistiek bedreven wordt. Daarmee wordt een journalistiek-bedoeld programma een amusementsprogramma. Een sprookjesverhaal. Ik stel voor om elke aflevering van zo’n programma te beginnen met de tune van de Fabeltjeskrant.
